بانكداري الكترونيك ارايه اتوماتيك خدمات سنتي و جديد بانكي از طريق الكترونيك يا كانالهاي ارتباطي فعال است .بانكداري الكترونيك شامل سيستمي است كه مشتريان مؤسسات مالي چه حقيقي و چه حقوقي را قادر مي سازد،تا به حسابهاي خود دسترسي داشته ،تجارت انجام داده يا اطلاعات درباره محصولات مالي و خدمات ،از طريق شبكه هاي عمومي يا محلي از جمله اينترنت بدست آورند.مشتريان مي توانند از طريق وسايل الكترونيكي مانند كامپيوتر شخصي (PC) ،منشي ديجيتال شخصي (PDA) ،دستگاههاي خودپرداز [1](ATM) تلويزيون،تلفن و يا موبايل به خدمات بانكداري الكترونيك دسترسي داشته باشند.
تاریخچه بانکداری الکترونیک در جهان
بانكداری الكترونیكی نوع جدیدی از صنعت بانكداری است كه خدمات بانكی در آن با استفاده از محیط های الكترونیكی صورت می گیرد. این گونه فعالیت بانكی از سال 1991 و با همه گیر شدن اینترنت در تمامی دنیا رواج پیدا كرده و همزمان با گسترش اینترنت و نفوذ آن به خانه ها و سازمان ها راه اندازی شد. سیستم کار این بانک مجازی به گونه ای بود که مشتریان این بانک بدون نیاز به مراجعه فیزیکی، تمامی امور بانکی خود را به صورت مجازی و از طریق کامپیوتر و شبکه اینترنت به سرانجام می رساندند. این شیوه بانکداری، بانکداری الکترونیک نام گرفت. با استفاده از این روش برای تبادل منابع و اطلاعات مالی با توجه به برخورداری بانک ها از فناوری های پیشرفته نرم افزاری و سخت افزاری شبکه اینترنت و مخابرات، دیگر نیازی به حضور فیزیکی مشتری در شعب بانک نبود . ارائه خدمات مختلف در بازارالكترونیكی و سهولت دستیابی اطلاعات مورد نیاز، زمینه ساز اصلی بانكداری الكترونیك بوده است. با وجود اینكه بانكداری الكترونیك در شكل بانكداری از طریق سیستم های خود پرداز و تلفنبانك چندین سال است كه شكل گرفته، اما این شیوه بانكداری در قالب خدمات بانكی از طریق اینترنت و موبایل در حال توسعه است. از طریق بانكداری اینترنتی نه تنها خدمات اساسی نظیر ارائه صورتحسابهای بانكی، انتقال وجوه وپرداخت صورتحساب ها انجام می شود بلكه تقاضای دریافت وام و كارت اعتباری، معاملات ارزی، افتتاح حساب های جدید، عملیات واسطه گری اعتباری و خدمات بیمه نیز انجام می گردد. در چند دهه اخیر تحولات شگرفی در نظام بانكداری به وجود آمده است این تحولات را به چهار دوره می توان تقسیم نمود و در هر دوره تا حدی رایانه و نرم افزار جایگزین انسان ها و كاغذ شده اند. به عبارت دیگر فناوری جدید و الكترونیکی شدن بانكداری به آن ها این امكان را می دهد كه سرعت، كیفیت، دقت، هزینه و تنوع خدمات خود را افزایش دهند.
تاریخچه بانکداری اینترنتی در ایران
سابقه فعالیت‌های بانکداری اینترنتی در ایران به سال ۱۳۵۰ برمی‌گردد. در آن موقع بانک تهران با در اختیار گرفتن بین ۷ تا ۱۰ دستگاه خودپردازدر شعبه‌های خود نخستین تجربه پرداخت اتوماتیک پول را تنها در همان شعبه نصب شده بر عهده داشتند. اواخر دهه ۱۳۶۰ بانک های کشور با توجه به کاربرد کامپیوتر شخصی و احساس نیاز به اتوماسیون عملیات بانکی به رایانه‌ای کردن عملیات بانکی پرداختند. طرح جامع اتوماسیون بانکی پس از مطالعه و بررسی های گوناگون در قالب پیشنهادی برای تحولی جامع در برنامه‌ریزی فعالیت های انفورماتیکی بانک ها به مسئولان شبکه بانکی ارایه شد که با مصوبه مجمع عمومی بانکها در سال ۷۲ طرح جامع اتوماسیون سیستم بانکی شکلی رسمی به خود گرفت. در همان سال بانک مرکزی، شرکت خدمات انفورماتیک را به عنوان سازمان اجرایی طرح جامع انفورماتیک سیستم بانکی تاسیس کرد. طی سال های ۷۲ و ۷۳ جرقه‌های ایجاد سوییچ ملی جهت بانکداری اینترنتی زده‌شد و در همان راستا شبکه ارتباطی بین بانک ملی و فروشگا ه های شهروند ایجاد شد. در خرداد۱۳۸۱مجموعه مقررات حاکم بر مرکز شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی موسوم به شتاب به تصویب رسید. بدینسان اداره شتاب بانک مرکزی در 1/4/1381 تاسیس و با هدف فراهم کردن زیر ساخت بانکداری اینترنتی آغاز به کار کرد. شتاب با ایجاد ارتباط بین دستگاه‌های خود پرداز سه بانک رسماً متولد شد (بانک های کشاورزی، توسعه صادرات و صادارت ایران در پایلوت اولیه این طرح حضور داشتند و بانک های خصوصی سامان وکارآفرین نیزدرخواست کردند که درآزمایش های اولیه شتاب حضورداشته باشند). درحال حاضربیشتربانکهای ایران بطورمستقیم طرحهای با نکداری الکترونیکی خود را پیش برده و می‌برند. بانک ملی با طرح سیبا، بانک صادرات با طرح سپهر، بانک رفاه با طرح جاری همراه، بانک کشاورزی با طرح مهر، بانک ملت با طرح جام و بانکهای خصوصی با طرح بانکداری ۲۴ ساعته و به صورت مجزا و منفرد، با نکداری الکترونیکی را درحوزه تحت پوشش خود تجربه کرده و می‌کنند.
مزایای بانکداری الکترونیکی
مهمترین مزایای بانکداری الکترونیکی عبارتند از: تمرکز بر کانالهای توزیع جدید، ارائه خدمات اصلاح شده به مشتریان و استفاده از راهبردهای تجارت الکترونیکی. البته مزایای بانکداری الکترونیکی از دیدگاههای کوتاه‌مدت، میان مدت و بلندمدت نیز قابل بررسی است. رقابت یکسان، نگهداری و جذب مشتری از جمله مزایای بانکداری الکترونیکی در کوتاه‌مدت (کمتر از یکسال) می‌باشند. در میان‌مدت (کمتر از 18 ماه) مزایای بانکداری الکترونیکی عبارتند از: یکپارچه‌سازی کانالهای مختلف، مدیریت اطلاعات، گستردگی طیف مشتریان، هدایت مشتریان به سوی کانالهای مناسب با ویژگیهای مطلوب، و کاهش هزینه‌ها. کاهش هزینه پردازش معاملات، ارائه خدمات به مشتریان بازار هدف، و ایجاد درآمد نیز از جمله مزایای بلندمدت بانکداری الکترونیکی می‌باشند.
توسعه فناوری اطلاعات آثار و تبعات مثبتی در عرصه های مختلف اقتصادی و جوامع بهره بردار از این فناوری ها گذاشته است. تجارت نوین نیازمند ابزارها و زیر ساخت های مناسبی برای گسترش فرآیند های اقتصادی است. یکی از مهمترین شاخص ها در مراودات تجاری, بانک ها هستند. بانک ها با برقراری ارتباطات تنگاتنگ و نزدیک با مردم نقشی کلیدی را در عرصه تجارت بازی می کنند و به همین دلیل همیشه در تلاش هستند تا برای پیشی گرفتن از رقیبان خدمات خود را در ابعاد کمی و کیفی گسترش دهند. ورود بانک ها به عرصه بزرگ فناوری اطلاعات این امکان را برای آنها فراهم آورد تا جهش های چشمگیری برای ارایه و گسترش خدمات خود داشته باشند. آنها با استفاده از ابزارهای ارتباطی و اطلاعاتی هر روز شیوه های جدیدتری را به مشریان خود معرفی می کنند تا مشتری سریع تر و بهتر از گذشته خدمات مورد نیازش را دریافت کند. در واقع فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی به بانک ها در رسیدن به شعار همیشگی مشتری محوری کمک بزرگی کردند. اتوماسیون سامانه های بانکی در کنار آموزش مناسب کارکنان و مشریان به بانک ها این فرصت را داد که ضمن ارایه خدمات مطلوب تر، اعتماد مشتریان را به استفاده از سامانه های الکترونیکی بانکداری افزایش دهد. جریان فناوری گرایانه در بانک ها حاکی از دغدغه، توجه و نگاه تازه ای در زمینه مسایل اقتصادی و تجاری و به تبع آن مسایل بانکی می باشد. نباید این مساله را از ذهن دور ساخت که تحولات معاصر جهانی به خصوص در عرصه اقتصاد حاصل همگرایی جریان ها و مسایل گوناگونی است و در این بین بانکداری نیز از تحولاتی همچون انقلاب اطلاعات، جریان سرمایه، تحولات فناوری و تحولات سازمانی بی تاثیر نبوده است. بانکداری الکترونیکی به عنوان یک مفهوم عام در توسعه دیجیتالی خدمات بانکداری به شمار می رود و به همین دلیل ممکن است در شناخت آن جزنگری ها و استنباط های شخصی تاثیر گذار باشد. مفهوم بانکداری الکترونیکی و کارایی های آن، برای بسیاری از افراد هنوز به طور کامل شناخته شده نیست و به همین دلیل هم بهره برداری بهینه ای از سرمایه گذاری های انجام شده برای توسعه آن صورت نمی گیرد.
از سوی دیگر چالش مدیریت همیشه بهره برداری از نظام ها و فناوری های نو را با مشکلات و مسایل مختلفی رو به رو ساخته است. رسیدن به رویکرد جامع و کلان در مدیریت بنگاه های مالی می تواند زمینه ساز تحول و گرایش عمومی به کاربرد بانکداری الکترونیکی باشد. از این رو آشنایی اولیه با بانکداری الکترونیکی نه تنها خالی ازلطف نیست بلکه ضروت ان غیر قابل انکار است
اینترنت بانکها و چالش‌های امنیتی
طبق تحقیقات انجام شده بانکداری الکترونیکی متکی بر محیط مبتنی بر شبکه است. همانطور که پیشتر ذکر شد، دسترسی به شبکه با استفاده از ترکیبی‌از ابزار و وسایل مانند رایانه‌های شخصی، تلفن‌ها، تجهیزات تعاملی تلویزیونی و کارت‌های رایانه‌ای مختلف امکان پذیر است. ارتباطات در ابتدا توسط خطوط تلفنی، کابل‌ها و برخی از سیستم‌های بی‌سیم میسر بود.
این سیستم‌ها چه اطلاعاتی و چه تراکنشی باعث آسان شدن ارتباط کاری بانک و مشتریان و اغلب توسط سرویس دهنده‌ای به عنوان شخص سوم ارایه می‌شوند. با‌این وجود همه شبکه‌ها درجه مخاطره و آسیب پذیری یکسانی ندارند.
موضوع قابل توجه حملات شبکه‌ای داخلی به صورت بالقوه خطرناکتر هستند زیرا دسترسی پرسنل بانکها که در سمت‌های مختلف کار می‌کنند به منابع اطلاعاتی مهم رایانه‌های بانک دسترسی دارند. با کمی‌اطلاعات مربوط به عملیات بانکی یک حمله کننده داخلی می‌تواند به سیستم‌های جابه جایی پول به صورت مستقیم دسترسی پیدا کند. بنابراین آنچه که یک موسسه مالی در اولین گام امنیتی خود باید مورد توجه قرار دهد بررسی و ارزیابی‌مسایل امنیتی در شبکه داخلی است.
اینترنت، همانطور که پیش از‌این اشاره شد یک شبکه عمومی‌و سیستم باز است که هویت کاربران آن به اسانی قابل شناسایی نیست. به علاوه‌اینکه مسیرهای ارتباطی آن فیزیکی نیستند و می‌تواند مورد حملات و مزاحمت‌های بی‌شماری بشود. گرک می‌گوید:” ارتباطات‌اینترنتی همانند کارت پستال‌های ناشناسی است که توسط یک گیرنده ناشناس دریافت می‌گردد.” هر چند که ممکن است‌این کارت پستال توسط هر کسی مطالعه شود اما باید پیام به صورت محرمانه و امن به مقصد نهایی ارسال شود.
به طور کلی می‌توان سه مشکل اصلی را از نقطه نظر امنیتی معرفی کرد:
۱) Spoofing : چگونه می‌توانیم به مشتری‌این اطمینان را بدهیم که با ورود به سایت و انجام معامله در آن، شماره رمز کارت اعتباری وی مورد سرقت و جعل قرار نخواهد گرفت؟
۲) Eavesdropping: چگونه می‌توانیم مطمئن شویم که اطلاعات شماره حساب مشتری ما هنگامی‌که برای یک معامله امن در وب اقدام می‌کند، قابل دستیابی‌برای متخلفان نیست؟
۳) Data alteration: چگونه می‌توانیم یقین حاصل کنیم که اطلاعات شخصی ما توسط متخلفان قابل تغییر نیست؟
بنابراین ما با موضوعات گوناگونی مواجه هستیم: گواهی یا تایید برای ممانعت از فریبکاری، محرمانگی برای جلوگیری از جعل، پیوستگی و صحت داده‌ها برای ممانعت از تغییر آنها و عدم رد و انکار برای ممانعت از تکذیب موارد پیشین.
راه حل جلوگیری از‌این مشکلات استفاده از گواهی‌های دیجیتالی و امضای دیجیتالی برای وب سرور‌ها می‌باشد که امکان تشخیص صحت و پیوستگی داده‌ها را فراهم می‌کند و از الگوریتم‌های رمزنگاری برای تامین محرمانگی داده‌ها استفاده می‌کند. پروتکل امنیتی SSL در مرورگر وب شما از تمام‌این تکنیک‌ها برای دستیابی‌به ارتباطات امن و قابل اطمینان استفاده می‌کند.
مشاهده نشانی وب یک سایت با Http به علاوه یک S یعنی Https نشان دهنده امنیت سایت است و به‌این مفهوم است که در کدنویسی سایت مسائل رمز نگاری لحاظ شده است.این ویژگی به وسیله یک قفل یا کلید کوچک در پایین صفحه بیشتر مرورگر‌ها نمایش داده می‌شود.
سامانه و خدمات بانکداری الکترونیکی
دستگاههاي خودپرداز از طريق دريافت كارتهاي عضو شتاب و شناسايي و تاييد اطلاعات وارد شده مي تواند پول نقد در اختيار دارنده كارت قرار داده و يا خدمات ذيل را به طور شبانه روزي ارائه دهد.
اينترنت بانك
سرويسي است كه مشتري مي تواند با يكبار مراجعه به يكي از شعب بانك ، اعلام درخواست خود و دريافت رمز ورود به سيستم از خدمات بانكي به صورت اينترنتي بهره مند شود.
SMSبانك سرويسي است كه مشتري از طريق آن مي تواند بوسيله تلفن همراه خود، اطلاعاتي در مورد تراكنشهاي صورت گرفته شده روي حسابهايش دريافت نمايد.
يكي از خدمات بانكداري الكترونيك بانك سرمايه است كه از طريق تلفن همراه به مشتريان محترم بانك ارائه مي شود. مشتريان عزيز مي توانند به صورت شبانه روزي و با استفاده از يك گوشي تلفن همراه
پايانه فروش دستگاهي است كه از طريق آن مي توان با استفاده از كارت از امكانات خريد، مانده گيري و تراكنشهاي مالي بهره مند شد.
با توجه به دسترسي آسان و سريع افراد به تلفن و استفاده همه گير آن در كشور، استفاده از تلفنبانك را جهت گسترش بانكداري الكترونيكي 24 ساعته براي مشتريان بانك ميسر ساخته است .
دستگاهي است كه پس از دريافت كارت شناسايي و تاييد آن براي انجام عمليات بانكي از جمله انتقال وجه، مانده حساب،برداشت و واریز وجه نقد به كار گرفته مي شود.
ساتنا (سامانه تسويه ناخالص آني)
با مراجعه به هر يك از شعب ، می توان هرميزان از وجوه موجود در حساب خود و يا از محل چكهاي صادره مشتريان را از طريق سامانه ناخالص آني به ساير حسابها در شبكه بانكي كشور انتقال داد.
شناسه حساب بانكي ايران كه به اختصار ً شبا ً ناميده مي شود ، شماره اي است 24 رقمي ، كه يك حساب بانكي را به صورت منحصر به فرد در تمام نظام بانكي ايران مشخص مي كند . يك شبا به صورت زير ديده مي شود.
جهت ورود به اين سيستم شماره كارت، تاريخ انقضاي كارت،(cvv2شماره 4 رقمي پشت كارت) و رمز دوم اينترنتي((Pin2لازم مي باشد.
مشتركينی كه از سيم كارت هاي اعتباري استفاده مي‌كنند، مي‌توانند از طريق دستگاههاي خودپرداز،خدمات اینترنتی سایت بانک ،تلفن بانک و با استفاده از كارتهاي عضو شبكه شتاب شارژ اعتباری خریداری کنند .
براي پرداخت الكترونيكي قبوض از طريق لينك مستقيم پرداخت دسته اي قبوض در وب سايت بانك ميتوان اقدام نمود.صاحبان انواع كارتهاي عضو شبكه شتاب با اين امكان مي‌توانند چندين قبض را از .طریق این لینک پرداخت نمایند.
از طريق خودپرداز، ، وب سايت بانك، كيوسك (ديگر بانك ها) و پايانه شعبه امكان گرفتن مانده موجودي وجود دارد.
پاياپاي الكترونيك ( پايا ) زيرساخت اصلي مبادلات پولي بين بانكي حسابي انبوه به شمار آمده و ستون فقرات حواله ها و انتقال وجه بين بانكي را در كشور تشكيل مي دهد.
